Günümüzde tasarımcılar birçok sektör için ürün ve servis tasarlıyor. Bu sektörlerin arasında modadan otomotive birçok sektör var. Tasarımcıların bu sektörler için tasarladığı ürünlerin ve servislerin birçoğu toplumsal yarar sağlamıyor. Aralarında insanlığın bir bölümü için yarar sağlayan, yaşamını kolaylaştıran ürünler veya servisler olsa da hala onların büyük bir bölümünün yaşadığı açlık, susuzluk, sağlık hizmetlerine erişememe gibi en temel problemleri çözemiyor.
Kullanıcı Deneyiminin Oluşturabileceği Fark
Kullanıcı deneyimi tasarımcıları kendilerini diğer tasarımcı grubundan farklı kılan, toplumsal yarar sağlayan ürün ve servislerin tasarlanması için gereken tüm gereksinimlere sahip. Kullanıcı araştırmalarına hakim olmaları, insanlarla empati kurarak insanların istek ve ihtiyaçlarını daha iyi anlamalarını sağlıyor. Bu istek ve ihtiyaçları anladıktan sonra, bunları karşılamayı ve toplumsal yararı sağlayabilecek ürün ve servislerin tasarlanıp hayata geçirilmesi kolaylaşmış oluyor.
Piramidin Alt Basamaklarındakiler
Günümüzde tasarımcıların toplam dünya nüfusunun çoğunlukla daha varlıklı yüzde 10’u için ürün ve servis tasarladıklarını düşündüğümüzde büyük ölçekte bir toplumsal yarar sağlamak için bu zamana kadar dikkate alınmayan daha yoksul olan yüzde 90’dan başlamamız en uygun yol olarak gözüküyor. Bu, diğer daha varlıklı yüzde 10’u dışlamamız anlamına gelmiyor tabii. Bu yüzde 10 içinde de kendilerine ürün ve servisler tasarlanmasını bekleyen engelli bireyler gibi insan kesimleri bulunabiliyor. Yüzde 90’ın büyük bir bölümünü oluşturan, dünya nüfusunun ise yaklaşık yarısına denk gelen, günde 5,5 dolardan daha az kazanan 3,4 milyar insanın durumunun diğerlerine göre aciliyet içermesi ve bu insanlara odaklanılırsa dünya genelinde oluşturabileceğimiz toplumsal yararın fazla olması yüzde 90’ın içinde de bu kesimi önceliklendirmemiz için başlıca neden olarak gösterilebilir. Bu 3,4 milyar insanı Maslow’un ihtiyaçlar piramidine yerleştirdiğimizde, piramidin en altındaki gıda gibi temel ihtiyaçlara bile erişmekte güçlük çeken insanlara karşılık geliyor. Onlar da diğer insanlar gibi yaşamlarının kendilerine göre tasarlanmış ürün ve servisler aracılığıyla geliştirilmesini bekliyor.
Toplumsal Yarar Sağlamak İçin Başlıca Gereklilikler
Tasarım araştırma yöntemlerini etkili bir şekilde uygulamak, piramidin altındaki bu insanlar için fayda sağlayacak ürünler veya servislerin tasarlanması için gerekenler arasında en önemlisi olarak sayılabilir. Çünkü, bu yöntemler kullanıcının gerçek ihtiyaçlarının ve motivasyonlarının belirlenmesini sağlıyor. Buna ek olarak, amacı bu insanlar için toplumsal fayda sağlayacak ürünleri ve servisleri tasarlamak olan insanları bulmak da daha fazla sayıda toplumsal fayda sağlayacak projenin hayata geçmesine katkıda bulunabiliyor. Aynı amaca sahip insanları bulmak için de bu kişilerle aynı şirket veya organizasyonda çalışmak önemli bir avantaj sağlıyor.
Toplumsal Fayda Sağlayan Ürün Örnekleri
Kullanıcı deneyimi özelinde sağlayabileceğimiz toplumsal faydayı görerek daha iyi kavramak için bu zamana kadar yapılmış yerli ve yabancı ürünlerden bazılarına bakalım;
Share The Meal
Birleşmiş Milletler Dünya Gıda Programı’nın çıkardığı Share The Meal uygulaması toplumsal fayda sağlayan uygulamalara verilebilecek en güzel örneklerden biri. Uygulama içindeki birçok bağış kampanyası ile günümüzdeki en büyük problemlerden birisi olan küresel açlığa karşı savaşıyor. Uygulama, bağış kampanyalarına tıkladıktan sonra size o bağış kampanyasının neden yapıldığına ve toplanan paranın nerede, ne için kullanılacağına dair bilgi veriyor. Ardından “bağış yap” butonuna tıkladıktan sonra size günlük, haftalık, 1 aylık, 3 aylık ve yıllık bağış gibi seçenekler sunuyor. Bu seçeneklerden birisini seçtikten sonra bir tıkla bağışınızı gerçekleştirebiliyorsunuz. Bağışınız dünyanın öbür tarafında beslenme ihtiyacı olan insanlara ulaştırılıyor. Uygulama normalde çok zor olan, dünyanın dört bir tarafına yardım ulaştırma sürecini bir kullanıcının parmaklarının ucuna getiriyor ve ihtiyacı olan insanların gıda masraflarını kolayca karşılanmasına olanak veriyor.
WeWalk
Vestel ve YGA tarafından geliştirilen akıllı baston WeWalk, görme engelli bireylerin dışarıya çıktıklarında bir insan yardımı olmadan istedikleri yere güvenli bir şekilde ulaşmalarını sağlayan bir ürün. Üzerindeki ultrasonik sensör ile kullanıcının başı hizasındaki engelleri algılayıp onu titreşim ile uyarabilmekte. Ayrıca ürünün sesli asistan ve Google Haritalar ile beraber çalışabilmesi kullanıcının bir rota belirleyebilmesine olanak tanıyor. Kullanıcı, bu uygulamaları ürün üzerindeki dokunmatik bir yüzey sayesinde telefonu eline almadan kullanabiliyor. Bu kullanıcının bir elinin boş olmasına ve yolda yürürken daha rahat hareket edebilmesine olanak tanıyor. WeWalk ile normalde sokakta yürürken çeşitli engellere çarpma problemi ile karşılaşan kullanıcılar daha güvenli bir şekilde gitmek istedikleri yere gidebilme imkanı yakalamış oluyor.
Trans Bireyler İçin Güvenli Tuvaletleri Gösteren Harita
Bir diğer tarafta, Kullanıcı Deneyimi Tasarımcısı Emily Wagoner kendi imkanlarıyla Amerika Birleşik Devletleri’nin North Carolina eyaletinde çıkan yasa sonucu insanların doğduklarında sahip olduğu cinsiyete göre tuvaletleri kullanmalarının zorunlu hale getirilmesiyle birlikte trans bireylerin girdikleri tuvaletlerde diğer insanlar tarafından hakarete veya saldırıya uğramamaları için onların kullanımına açık tuvalete sahip olan işletmeleri bularak bu işletmelerin bulunduğu yerleri haritalandırmaya başladı. Wagoner’in tasarladığı harita ile trans bireyler kendileri için güvenli olan tuvaletlerin bulunduğu yerlere sadece elektronik aygıtlarını kullanarak kolayca erişme imkanı yakalamış oldu.
Yukarıda örnek verilen uygulamaların hepsinin gerek araştırma gerek de tasarım aşamasında, kullanıcı deneyimi tasarımcıları ya da ilişkili disiplinlerden tasarımcılar yer aldı. Bu yapılan uygulamalar doktor veya öğretmenlerin elinden çıkmadılar ama yine de onların toplumda sağladığı yarar kadar bir toplumsal yarar sağladılar. Bir şirket içinde, bir organizasyon içinde ya da bireysel olarak olsun, tasarımcı olarak kendi yeteneklerimizi kullanarak toplumsal yarar sağlamamız mümkün. Yeter ki kendimize güvenip bir yerden başlayalım…
Berkay Peker
UXservices, UX Designer
Kaynaklar:
https://uxstudioteam.com/ux-blog/products-for-social-change/
https://usabilitygeek.com/ux-for-social-good/
https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2018/10/17/nearly-half-the-world-lives-on-less-than-550-a-day
https://sharethemeal.org/tr/index.html
https://wewalk.io/tr/product
https://www.bbc.com/news/blogs-trending-35930949
https://edition.cnn.com/2016/03/31/us/safe-bathroom-map-irpt/index.html