Kullanıcı deneyimi stüdyoları yaptıkları kullanıcı araştırmaları sonucunda yeni baştan tasarlayacakları ya da geliştirecekleri ürün veya servisler ile ilgili bazıları tasarım kararlarına dönüşebilecek birçok bulgu elde ediyorlar. Bu bulguların elde edilmesiyle sonuçlanan süreç, kullanıcı araştırmasında yer alacak katılımcıların bulunmasıyla başlıyor. Sürecin nasıl işlediğini bilmeyen müşteriler ise sadece araştırmalar sonucu o ürünün veya servisin geliştirilmesine katkı sağlayacak bulguları önemsiyorlar. Onlar için çıkan sonuç önemli oluyor ve katılımcıları bulma sürecinde en az kullanıcı araştırmalarında harcanan kadar emek sarf edilmesi gerektiğini bilemeyebiliyorlar.
Kullanıcı Araştırmalarının Temeli
Katılımcı seçiminin kullanıcı araştırmalarında bu kadar önemli olmasında araştırma sonucu elde edilecek bulguların doğruluğuna veya önemine doğrudan etki etmesi olarak gösterebiliriz. Farz edelim bir kullanıcı araştırmasında seçilen kullanıcılar, o ürün veya servisle ilgisi olmayan bir profilden seçildi. Bunun sonucunda bu çalışmaya bu profili temsil eden kişilerle devam edilecek ve onların sunduğu bilgiler üzerinden bulgular elde edilip, önceliklendirilip, raporlanıp ilgili müşteriye sunulacak. Bunu takiben ise bu müşteri bu rapor üzerindeki bulguları dikkate alarak ya sıfırdan bir ürün veya servis tasarlayacak ya da kendilerinde var olan ürün veya serviste değişiklik yapmak için tasarım kararları verip piyasaya sunacak. Piyasaya sunulduktan sonra kullanıcılarının ihtiyaçlarına hitap etmediği için -bir mucize olmadığı sürece- tarihin tozlu sayfalarında yerini bulacak bir ürün veya servis olarak kalacak. Olay örgüsüne bakıldığında kelebek etkisi oluşturan yanlış katılımcı temini oluyor. Bunun sonucunda bütün süreç etkileniyor ve o zamana kadar harcanmış olan maddi kaynaklar ve emek boşa gitmiş oluyor. Eğer başta katılımcı temini doğru gerçekleştirilseydi ya da katılımcı temininde yapılan hata fark edilip düzeltilseydi, çok daha az kaynak ve emekle kullanıcı araştırması tamamlanmış olacaktı.
Katılımcı Temin Etme Yolları ve Aralarındaki Farklar
Kullanıcı araştırması yapmaya başlamadan önce hangi katılımcı temin etme yolunun kullanılacağının belirlenmesi gerekiyor. Bu yöntem genel olarak projenin içeriğine, araştırmanın yapılması için gerekli süreye, harcanması gereken miktara ve katılımcılara erişimin kolaylığına göre değişebiliyor.
Katılımcı Temin Eden Ajanslar
Birçok projede katılımcı bulmak için en etkili yöntem katılımcı temin eden ajanslarla çalışmak oluyor. Her ne kadar en fazla maddi kaynak gerektiren yöntem bu olsa da, zaman ve emekten sağladığı tasarruf bunun göz ardı edilmesini sağlıyor. Bu tarz ajanslar onlara verilen brief neticesinde kendi katılımcı havuzlarından veya dışından katılımcı temin edebiliyorlar. Bu sayede normalde çok daha fazla zaman alabilecek katılımcı temin etme süresi, eğer katılımcılar çok uç kullanıcı gruplarından değilse, dört ile on gün arasına kadar düşüyor. Bu süre eğer kullanıcı segmenti veya profili çok ana akımdansa daha da düşebiliyor.
Müşterinin Firmasındaki Çalışanlar
Bu katılımcı temin etme yolunda, katılımcının seçilmesinin müşteriye kalması halihazırda kullanıcı araştırması yapılması istenen projede yer alan veya almış kişilerin yapılacak kullanıcı araştırması için seçilmesi gibi olumsuzluklara yol açabiliyor. Bu yüzden bu yöntem uygulanırken katılımcı belirleme kriterlerinin ilgili firmaya açık bir şekilde belirtilmesi ve bunlara kesinlikle uyulmasının istenmesi gerekiyor. Her ne kadar çalışılan firma uyarılabilse de, katılımcı seçme sürecinin kontrolü onlarda olduğu için bu olumsuzluklar devam edebiliyor.
Yakın Arkadaşlar ve Akrabalar
Yakın arkadaşların ve akrabaların pilot çalışmalar dışında yapılan çalışmada kullanılması o çalışmadan çarpıtılmış bulguların elde edilmesine yol açabilir. Çünkü, bu kişiler genellikle çalışmayı yapan kişiyle aralarındaki ilişkiye dayanarak davranışlarında veya yaklaşımlarında farklılaşma eğilimi gösteriyorlar. Bu yüzden onları sadece çalışmanın senaryosunun denendiği pilot çalışmalarda kullanmak daha faydalı olabilir.
İş Arkadaşları
Eğer yapılacak çalışma ile ilgili önceden bir bilgisi yok ve çalışmayı yapan kişi ile aynı pozisyonda ya da ilişkili bir pozisyonda çalışmıyorsa, zorunlu kalındığında çalışmadan önce yapılan pilot çalışmada senaryo akışını test etmek amaçlı aynı iş yerinde çalışan bir arkadaş kullanılabilir.
Gerilla Yolu
Eğer zaman ve maddi kaynak sıkıntısı varsa gerilla yolu ile kullanıcı temin edilebilir. Bu yöntemde çalışmada yer alan kişi veya kişiler dışarıya çıkarak aradıkları segmente veya profile uygun kişileri teker teker sorarak bulmaya çalışıyor. Her ne kadar aranan profilden veya segmentten olan kişileri bulmak zor olsa da, harcanan zaman ve maddi kaynağın az olması bu yolu zor günlerde kullanmaya uygun kılıyor.
Firma İçi Katılımcı Havuzunu Kullanma
Bazı firmalar ise çoğunlukla kendi katılımcı havuzunu oluşturup onların arasından katılımcı seçiyor. Bu yol katılımcı havuzunun sürekli yenilenmesi, katılımcılarla daha fazla iletişim gerekmesi gibi yükler oluşturduğu için birçok firmayı sadece bu işi yapan kullanıcı temin eden ajanslara yönlendirdi.
Katılımcı Bulma Sürecinde Gerekli Belgeler
Katılımcı temin etme sürecinde katılımcılarla olan karşılıklı güvenin sağlanması ve onlarla olan iletişimin güçlendirilmesi için çeşitli belgelerin imzalanması gerekiyor.
Rıza Formu (Consent Form)
Çalışmaya katılmadan önce katılımcıların yapılacak çalışmaya kendi istekleriyle katıldıklarının belirtilmesi amacıyla rıza formu imzalatmak gerekiyor. Böylece aksi bir durum olduğunda yetkililere ilgili katılımcının çalışmaya kendi rızasıyla katıldığı kanıt olarak sunulabilir.
Gizlilik Sözleşmesi (Non-disclosure Agreement)
Çalışılan firmalar eğer toplum yararına bir çalışma yapmıyorlarsa yaptırdıkları çalışmanın diğer firmalara sızdırılmasının engellenmesini istiyor ve bu yüzden de çalışmaya katılan kişilerin bu çalışmada kendilerine sunulan bilgi ve gösterilen materyalleri başka birisine anlatmayacağına dair gizlilik sözleşmesi imzalamasını bekliyor. Bu sözleşme katılımcıların çalışmayı yaptıran müşteriye yüksek miktarda tazminat ödemesini gerektireceği için onların bu gizli bilgileri ve materyalleri paylaşmasını engelliyor.
Teşekkür Mektubu (Thank you Letter)
Bu mektup, çalışmada yer alan katılımcılara kendilerinin verdiği bilginin ve ayırdıkları zamanın değerli olduğunu göstermek amacıyla veriliyor. Teşekkür mektubu kullanıcıya yapılan çalışma sonunda verilebilir. Herkese yazılmış bir teşekkür mektubu yerine, kişinin ismini içeren daha kişiselleştirilmiş bir mektup, kullanıcının çalışmayı yapanlar hakkında daha olumlu izlenimi olmasını sağlayabilir.
Teşvikler (Incentives)
Katılımcıların bazıları gönüllü olarak kullanıcı araştırmalarına katılsalar da, büyük bir çoğunluğu maddi bir beklenti taşıyarak katılıyor. Nakit para, kuponlar veya diğer para karşılığı kullanılabilecek materyaller kullanıcıları yapılacak bir çalışmaya çekmeyi kolaylaştırıyor. Çalışmayı gerçekleştiren firmalar katılımcılara vermek için (çoğunlukla daha ucuza getirmek için) nakit yerine kupon veriyor. Bu kupon eğer katılımcıya çalışma başlamadan hemen önce verilirse kullanıcı nasıl olsa istediğini elde ettiğini düşünerek çalışmayı bir an önce bitirmeye yönelik yaklaşım ve davranışlarda bulunabilir. Bu yüzden teşviği çalışma sonunda vermek kullanıcıların motivasyonunun yüksek tutup çalışmadan yararlı sonuçlar elde edilmesini sağlayabilir. Verilecek bu teşvikler ise yapılacak çalışmanın süresine, kapsamına, katılımcının bulunmasının zorluğuna ve katılımcının çalıştığı meslekte aldığı saatlik ücrete göre değişiklik gösterebilir.
Özetle, katılımcı bulma sürecininin kullanıcı araştırmasından ayrı olmadığını, iç içe geçtiğini aklımızdan çıkarmamamız gerekiyor. Yanlış katılımcı temin yolu veya yanlış kullanıcı profilinden katılımcı seçimi, yapılan kullanıcı araştırmasının tamamen yanlış şekilde yapılmasına ve bunun sonucunda yanlış tasarım kararları verilip tüketicinin ihtiyacını karşılamayan başarısız ürün ve servislerin piyasaya sürülmesine yol açacaktır.
Berkay Peker
UXservices, UX Designer
Kaynaklar:
https://www.smashingmagazine.com/2018/04/finding-ux-research-participants/#top
https://www.gov.uk/service-manual/user-research/find-user-research-participants
